-
1 акыл иясе
1) разу́мное (существо́); носи́тель ра́зума книжн.2) му́дрый; рассужда́ющий, разу́мный; у́мная (све́тлая) голова́; све́тлый ум; ума́ пала́та ( у кого) || разу́мник, разу́мница, у́мник3) мудре́ц, му́дрый челове́к; носи́тель (человек, личность, величина) большо́го (незауря́дного, исключи́тельно ре́дкого) ума́; ум; власти́тель дум (умо́в) книжн.борынгы акыл ияләре — мудрецы́ (умы́) дре́вности
бөек акыл ияләре — вели́кие умы́ (власти́тели дум, власти́тели умо́в)
-
2 акыл
сущ.1)а) ум, ра́зум; интелле́кт || у́мственный (труд), интеллектуа́льныйакыл яшьтә түгел - башта — (посл.) ум не в во́зрасте, а в голове́
акыл зәгыйфьлеге — у́мственная сла́бость
б) ум, рассу́док, рассуди́тельность || у́мственный, рассу́дочный ( анализ)в) благоразу́мие, рассуди́тельность; созна́ние, созна́тельностьакылың кайда иде соң синең? — где́ же была́ твоя́ рассуди́тельность (благоразу́мие)?
г) ум, разу́мность, (как сле́дствие о́пыта) ум-ра́зум, му́дрость; умудрённостьпрактик акыл — практи́ческий ум (му́дрость, умудрённость)
мәкальдә чагылган тирән акыл — глубо́кая му́дрость, отражённая в посло́вице
2) разг.а) мысль, иде́якаян килде әле сиңа бу акыл ? — отку́да у тебя́ э́та мысль?
б) сове́т, наставле́ниеаның акылы белән йөрсәң... — бу́дешь его́ слу́шаться... (ещё и не то бу́дет)
ата-ана акылын тоту — приде́рживаться (слу́шаться) роди́тельского наставле́ния
3) в знач. нареч. акылга у́мственно, интеллектуа́льно, в у́мственном (интеллектуа́льном) отноше́нии (созреть, подняться); по уму́ (уму́-ра́зуму), умо́м ( быть выше или ниже кого)акылга бер чамарак алар — у́мственно они́ почти́ одина́ковы
акылга үсү — вы́расти (созре́ть) у́мственно
4) в функ. сказ. акылында вменя́емый спец. (преступник, подсудимый)•- акыл теше
- акылы сау
- акылга сау••акыл алдан йөрү — быть сообрази́тельным (сметли́вым, предусмотри́тельным, дальнови́дным, дога́дливым), быть спосо́бным предви́деть (предусмотре́ть)
акыл арттан йөри — ≈≈ за́дним умо́м кре́пок
акыл башка килү — см. акылга килү 1)-3)
акыл баштан китү — см. акыл китү 1), 2)
акыл белән эш итүчән — рассуди́тельный; толко́вый
акыл бизмәненә салу (салып үлчәп карау) — в голове́ (уме́) взве́шивать (взве́сить, прики́дывать/прики́нуть); см. тж. акыл белән уйлап карау
акыл булсын — пусть (э́то) бу́дет (послу́жит) уро́ком; э́то кому́ нау́ка (на бу́дущее); что́бы (впредь) непова́дно бы́ло ( кому)
акыл җиңеләю — см. акылга җиңеләю
акыл җитү — сообрази́ть ( что), догада́ться ( о чём), доду́маться ( до чего), умудри́ться, ухитри́ться
акыл ирешми — см. акыл җитми
акыл кергән — умо́м (у́мственно) вы́рос; умудрён ( жизненным опытом); в (при) своём (здра́вом) уме́; со свои́м умо́м
акыл кертү — см. акылга утырту 1)
акыл кушканча — по веле́нию ума́ (делать что, поступать как), по веле́нию (тре́бованию) рассу́дка
акыл өләшкәндә йоклап калган (йоклап биләмдә, урманда, мич башында калган) — см. акылсыз 1) а); акылга сай 1)>
акыл өләшү — см. акыл өйрәтү 2)
акыл сата башлау — ирон. зау́мничать, зау́мничаться
акыл сыеклану — прост.; см. акылга җиңеләю
акыл сыйдырмау — см. акылга сыймау
акыл утырту — см. акыл керү
акыл утыру — см. акыл керү
акылга зәгыйфь — см. акылга җиңел 1)
акылга муафыйк — см. акылга ятышлы 1)
акылга (акылы) үсмәгән — умо́м не вы́шел
акылга туймаган — см. акылсыз 1) а), 2)
акылга утыру — см. акыл керү
акылга яту — каза́ться (показа́ться, представля́ться) разу́мным (благоразу́мным, рациона́льным, логи́чным)
акылга өйрәтү — см. акыл өйрәтү
акылдан шашкан — см. акылдан язган
акылдан шашу — см. акылдан язу
акылдан ычкыну — прост.; см. акылдан язу
акылны алу — см. акылдан яздыру
акылны башка җыю — см. акылны җыю
акылны эчү — прост. ра́зум (ум) пропива́ть (пропи́ть)
акылны югалту — см. акылдан язу 3)
акылы бармакка урарлык (чорнарлык) та юк — ума́ ни на грош у него́
акылы кыска — ум ко́роток ( у кого)
акылы (акылга) сау — в себе́, в здра́вом уме́, в по́лном (здра́вом) рассу́дке
акылы эшли — голова́ ( чья) рабо́тает (ва́рит, сообража́ет)
акылың алтын икән — ирон.; шутл. ишь како́й, у́мный (у́мник, у́мница) (вы́искался, нашёлся), губа́ не ду́ра; ишь чего́ захоте́л (... куда́ махну́л)
акылы үзе белән — семь пя́тниц на неде́ле
- акыл алу- акыл белән уйлап карау
- акыл бирү
- акыл җитмәслек
- акыл җитми
- акыл иясе
- акыл йөртеп карау
- акыл йөртү
- акыл керү
- акыл сату
- акыл китү
- акыл өйрәтү
- акылга өйрәтү
- акыл сайлыгы
- акылга җиңел
- акыллы җиңел
- акылга җиңеллелек
- акылга җиңеләю
- акылга килү
- акылга сай
- акылы сай
- акылга сайлык
- акылга сыймау
- акылга таман
- акылы таман
- акылга таманча
- акылы таманча
- акылга утырту
- акылга ятышлы
- акылдан язган
- акылдан яздыру
- акылдан язу
- акылдан язып
- акылдан язар дәрәҗәдә
- акылны җыю
- акылы башында
- акылында
- акылы камил
- акылы төштән соң
- акылы үзе белән
- акылы үзендә
- үз акылы үзендә -
3 акыл
1. Verstand m., Vernunft f.2. Ratschlag m.акылга бертөрлерәк (зәгыйфь, җиңел)1. geistesschwach2. töricht, dumm3. unvernünftig, unklugакыл бирү einen guten Rat m. erteilenакыл иясе klugакыл йөртү überlegenакыл керү zur Vernunft f. kommenакыл сату iron. weise Lehren f. / pl. erteilenакыл өйрәтү einen guten Rat m. erteilen -
4 ия
Besitzer m.; Eigentümer m.; Herr m.йорт иясе Hausgeist m.акыл иясе Weiser m.гыйлем иясе gebildeter Mensch m.гүр иясе der Tote m.урман иясе Waldgeist m. -
5 хезмәт
сущ.1) в разн. знач. труд ( как процесс), трудова́я де́ятельность || трудово́йхезмәт җитештерүчәнлеге — производи́тельность труда́
акыл хезмәте — у́мственный труд
мәҗбүри хезмәт — принуди́тельный труд
кул хезмәте — ручно́й труд
физик хезмәт — физи́ческий труд
хезмәт герое — геро́й Труда́
хезмәте юкның хөрмәте юк — (посл.) кто не тру́дится, тот не в почёте
чын бәхет - намуслы хезмәттә — (погов.) по́длинное сча́стье - в добросо́вестном труде́
хезмәт батырлыгы — трудово́й по́двиг
хезмәт даны — трудова́я сла́ва
хезмәт дисциплинасы — трудова́я дисципли́на
хезмәт кереме — трудово́й дохо́д
хезмәт күнекмәләре — трудовы́е на́выки
хезмәт стажы — трудово́й стаж
хезмәт тәрбиясе — трудово́е воспита́ние
хезмәт халкы — трудово́й наро́д
2) труд, рабо́та (как результат, произведение)фәнни хезмәт — нау́чный труд (рабо́та)
3) труд ( количество труда); уси́лия, стара́ния; эне́ргияүз хезмәте бушка китмәгән — его́ уси́лия не пропа́ли да́ром
зур хезмәт кую — вложи́ть (затра́тить) мно́го труда́, мно́го сил
хезмәтсез җиләктә ләззәт юк — (посл.) я́года, добы́тая без труда́, не доставля́ет наслажде́ния
4)а) разг. рабо́та, до́лжность; слу́жба, служе́бная обя́занность || служе́бный, рабо́чий, должностно́йаңа бригадир хезмәтен йөкләү — возложи́ть на него́ обя́занности бригади́ра
хезмәт вакыты — служе́бное (рабо́чее) вре́мя
хезмәт йомышы — должностно́е (служе́бное) поруче́ние
б) слу́жба (во́инские обя́занности)солдат хезмәте — солда́тская слу́жба
5) заслу́га, заслу́гианың фәндә хезмәте зур — его́ заслу́ги в нау́ке велики́
6) слу́жба, обслу́живание, услу́га (-ги)хәвефсезлек хезмәте — слу́жба безопа́сности
диспетчерлык хезмәте — диспе́тчерская слу́жба
•- хезмәт итү
- хезмәт иясе
- хезмәт иясе халкы
- хезмәт кенәгәсе
- хезмәт дәфтәре
- хезмәт көне
- хезмәт күрсәтү
- хезмәт күрсәтүчән
- хезмәт күрсәтүчәнлек
- хезмәт тутыру
- хезмәт урыны
- хезмәт хакы
- хезмәткә сәләтле
- хезмәткә сәләтлелек
- хезмәттән тыш -
6 олы
прил.1)а) большо́йолы урамга чыгу — вы́йти на большу́ю у́лицу
олы йортка ни кирәк - кече йортка шул кирәк — (погов.) то, что ну́жно большо́му до́му, необходи́мо и ма́ленькому до́му
олы телдән үтмәде, кече телгә җитмәде — (погов.) по уса́м текло́, а в рот не попа́ло (букв. по большо́му языку́ не прошло́, до ма́ленького языка́ не дошло́)
б) большо́й, огро́мный, кру́пный (успех, талант и т. п.)олы җиңү — кру́пная побе́да; огро́мное достиже́ние
олы бәхет — большо́е сча́стье
в) высо́кий, большо́й ( авторитет)олы дәрәҗәгә ирешү — доби́ться высо́кого положе́ния
олы хөрмәт күрсәтү — ока́зывать большу́ю (высо́кую) честь
олы ышаныч — высо́кое дове́рие
г) вели́кий, большо́йолы мәмләкәтләр — вели́кие держа́вы
олы акыл ияләре — вели́кие мысли́тели
олы шатлык — больша́я ра́дость
2) ста́рший ( по возрасту)олы ага - икенче ата — (погов.) ста́рший брат как второ́й оте́ц
олы кыз — ста́ршая дочь; бо́льшенькая
олы малай — ста́рший сын; бо́льшенький
олы хатын — уст. ста́ршая (пе́рвая) жена́
олы улы сугышта — ста́рший сын на фро́нте
ул миннән олы — он ста́рше меня́
3)а) ста́рший; взро́слый; пожило́йолы кешеләр — взро́слые (пожилы́е) лю́ди; лю́ди прекло́нного во́зраста
олы буын язучылар — писа́тели ста́ршего поколе́ния
б) мн.; в знач. сущ. олылар ста́ршие, пожилы́е, взро́слыеолылар сүзенә колак салу — прислу́шиваться к слова́м ста́рших (взро́слых)
олылар белән олыларча сөйләшү — разгова́ривать со ста́ршими с почте́нием
в) в знач. сущ.; в притяж. ф. олысыразг. больша́к, большу́хаөлкән улы - йортның олысы — ста́рший сын - больша́к до́ма
4) почте́нный, досто́йный уваже́ния; почётный; благоро́дныйул безнең өчен бик олы кеше — для нас он весьма́ почте́нный челове́к
икмәктән олы аш юк — (погов.) нет почётнее пи́щи, чем хлеб; хлеб всему́ голова́
•- олы аналык чоры
- олы ата
- олы атай
- олы аталык чоры
- олы итү
- олыны олы итү
- олы юл
- олы як
- олы яшьтә••олы авыз — болту́н
олы бавырлы — см. олы җанлы
олы башы(гыз) белән — намёк на соли́дный во́зраст и на жи́зненный о́пыт ( при упрёке за необдуманный поступок)
олы иман — чи́стая со́весть; и́скренняя ве́ра
олы йомыш — больша́я нужда́ ( о естественном отправлении)
олы йөрәкле — великоду́шный
олы җан иясе — челове́к большо́й души́
олы җанлык — великоду́шие, челове́чность
олы кылану — ва́жничать
олы сабый — юро́дивый
олы сөйләү (сөйләшү) — говори́ть (разгова́ривать) свысока́
олы сүз — ну́жное (поле́зное) сло́во
олы сүздә оят юк — (погов.) пра́вды не́чего стыди́ться
олы юлга чыгу — вы́йти на большу́ю доро́гу (встать на пра́вильный путь)
олыга җибәрү — см. зурга җибәрү
олыга китү — см. зурга китү
олыга сан булу — повзросле́ть; станови́ться/стать взро́слым
- олы җанлыолыдан кубу — см. зурдан кубу
- олы күтәрү -
7 һөнәр
сущ.1) ремесло́, специа́льность, профе́ссия, квалифика́ция || реме́сленныйтимерче һөнәре — кузне́чное ремесло́
язучы һөнәре — профе́ссия писа́теля
арадаш һөнәрләр үзләштерү — овладева́ть сме́жными профе́ссиями
һөнәр кешеләре — реме́сленные лю́ди
һөнәр мәктәбе — реме́сленная шко́ла
һөнәр ашарга сорамый — (погов.) ремесло́ есть-пить не про́сит
белгән һөнәр иңсәне басмый — (посл.) ремесло́ не коромы́сло, плеч не оття́нет
2) уме́ние, спосо́бность, тала́нт; иску́сство, мастерство́сугыш һөнәре — вое́нное иску́сство
сәхнә һөнәре — сцени́ческое иску́сство
һәркем үз һөнәрен күрсәтә — ка́ждый пока́зывает своё уме́ние
акыл белән күпкә ирешерсең, һөнәр белән - барысына да — (погов.) умо́м добьёшся мно́гого, а уме́ньем - всего́
•
См. также в других словарях:
теизм — Алланы дөнья белән идарә итүче акыл иясе сыйфатында күзаллый торган дини тәгълимәт … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
хезмәт — 1. Кешедән акыл яки физик көч таләп итә торган максатлык эшчәнлек, эш 2. Шундый эш нәтиҗәсе буларак фәнни, әдәби яки сәнгать әсәре 3. Көч, энергия әз хезмәт түкмәдем. Тырышлык 4. Эш (урыны) , вазифа директорлык хезмәтеннән тыш укыта да 5. Армиядә … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
